दुई थरी मूल्य तोक्न सुझाव दिएका छौं

दुधको मूल्य समायोजन गर्न साउन २९ गते तपाईंको संयोजकत्वमा आठ सदस्यीय कार्यदल गठन गरेको थियो, कार्यदलले के सुझाव दियो त सरकारलाई ?
राष्ट्रिय केन्द्रिय दुग्ध सहकारी संघ लिमिटेडले लिखित वा मौखिकरुपमा बिभिन्न फोरममार्फत दुधको मूल्य समय सापेक्ष रुपमा समायोजन गर्न आग्रह गर्दै आएको थियो । माननीय कृषि तथा पशुपंन्छीमन्त्रीज्युको अध्यक्षतामा बसेको मन्त्रिस्तरीय बैठकको निर्णयले मेरो संयोजकत्वमा आठ सदस्सीय कार्यदल गठन गरेको थियो । त्यो कार्यदलले दुधको मूल्य समायोजन गर्नुपर्ने कारण र आधारसहितको प्रतिबेदन माननीय कृषि तथा पशुपंक्षीमन्त्रीज्यु समक्ष पेश गरिसेकका छौं ।
के सुझाव दिनु भयो त सरकारलाई ?
२०७४ भदौ पछि आजसम्म दुधको मूल्य बढेको छैन । त्यसयता दुध उत्पादन लागत मूल्य बृद्धि भएपनि दुधको मूल्य यथावत छ । २०–२५ रुपैयांमा पाइने पशु दानाको मूल्य बढेर अहिले ३५–३८ रुपैंया पुगेको छ । त्यससँग जोडिएका मजदुर, किसानको पनि ज्याला पनि बढेको छ । बिद्युत महसुल दर पनि बढिसकेको छ । यो बिचमा दुध र दुग्धजन्य पदार्थ बाहेक अन्य खाद्य सामाग्रीको मूल्य निरन्तर बढिरहेको छ । तर पनि दुधको मूल्य दुई बर्षदेखि यथावत छ । यहि परिप्रेक्षमा मूल्य समायोजन गर्न आवश्यक थियो ।
मूल्य समायोजन नहु“दा त्यसको प्रत्यक्ष मार त किसानले नै खेप्नु प¥यो हैन र ?
किसानको आय आर्जनको मुख्य स्रोत नै कुषि र पशुपालन हो । अब मुलुक दुधमा आत्मनिर्भर हुनुपर्छ र बन्नुपर्छ भन्ने सोच पनि बिस्तारै बढिरहेको छ । सरकारले नीति, प्रतिबेदनहरुमार्फत पनि यस्ता प्रतिवद्धताहरु जनाइसकेको अवस्था छ । त्यसको लागि यो व्यवसायमा लाग्न र लागिरहेका किसान र व्यवसायीहरुलाई प्रोत्साहन गर्न आवश्यक थियो । किसानहरु यो पेशामा लाग्नुपर्छ र उनीहरुलाई यो व्यवसाय टिकाई राख्नुपर्छ र पलायन हुन दिनुहुदैंन भन्ने ठहर हाम्रो छ । किसानको उत्पादन मूल्य ०७४–०७५ मा नै झण्डै ५० रुपैयाँ प्रति लिटर पुगिसकेको थियो । कार्यदलले समय सापेक्ष अनुसार दुधको मूल्य समायोजन गर्न आवश्यक छ भन्ने राय सुझाव सहितको प्रतिवेदन तयार गरेर सरकार समक्ष पेश गरेको छ ।
ठयाक्कै मूल्य तोकेर सरकारलाई प्रतिबेदन बुझाउन नसकेको भन्ने आरोप तपाईहरु माथि लागेको छ नि ?
हामीले त सरकारलाई राय सुझाब मात्र दिने हो । कार्यदलले बढि उत्पादन र कम उत्पादन हुने समयको छुटट छुट्टै मूल्य हुनुपर्छ भनेको छ । अझ भन्नुपर्दा दुध धेरै उत्पादन हुने समयमा केही कम मूल्य र कम उत्पादन हुने समयमा बढी मूल्य निर्धारण गर्नुपर्छ भन्ने सुझावसहितको प्रतिबेदन तयार गरेका छौं । त्यसो भयो भने किसान र दुध व्यवसायीहरुले नोक्सानी पनि कभर हुनेछ ।
माग र आपूर्तिको तालमेल मिल्न नसकेकै कारण दुधको अभाब देखिएको हो भनिन्छ, बास्तविकता के हो ?
गत बर्ष २२ लाख १२ हजार ५ सय मेट्रिक टन दुध उत्पादन भएको थियो । यो उत्पादनले हाम्रो मागलाई धान्न सकेन । यो उत्पादन प्रति व्यक्तिको भागमा ७५ लिटर बार्षिक पर्न आउँछ । बिश्व खाद्य कृषि र डव्लु एचओ संगठनका अनुसार एउटा व्यक्तिले स्वस्थ रहन बार्षिक ९१ लिटर दुध पिउन आवश्यक छ । यसका लागि हामीलाई बार्षिक ४–५ लाख मेट्रिक टन दुध अपुग छ । डेरी उद्योगहरुलाई अहिले दैनिक १ लाख २५ हजार देखि १ लाख ५० हजार लिटर दुध दैनिक अपुग छ ।
गाउ“घरमा रहेको दुधलाई बजारीकरण गर्न नसकेको कारण अपुग भएको दाबी बिज्ञहरुको छ नि ?
१७ प्रतिशत मात्र औपचारिक तरिकाबाट डेरीसम्म आइपुगेको छ । ३३ प्रतिशत दुध घरघरमा पुगेर संकलनकर्ताले होटल, रेष्टुरेण्ट र घर दैलोमा पुर्याउँछन् । ५० प्रतिशत बजार अभावका कारण किसान आफैं उपभोग गर्न बाध्य छन । बाँकी रहेको दुधबाट खुवा, घिउ, दहिलगाएत दुग्ध पदार्थ बनाएर स्थानीयस्तरमा नै बेचबिखन गरिरहेको अवस्था छ । सडकको अभावले किसानले उत्पादन गरेको दुध बजारमा आउन सकेको छैन । पहाडी जिल्लालाई जोड्ने गरी मध्यपहाडी राजमार्ग निर्माण भइराखेको छ । यो सडक निर्माण पछि पहाडी क्षेत्रका किसानको मुहार फेरिने छ । त्यसैगरी मधेशमा पनि हुलाकी सडक निर्माण भइरहेको छ । तिनको निर्माण कार्य सम्पन्न भएसंगै बस्ती र गाउँहरुमा दुग्ध समुह गठन, सहकारी, दुध चिस्याउने र संकलन केन्द्र स्थापना गर्न सकिन्छ । त्यसतर्फ कृषि तथा पशुपंछी मन्त्रालय, राष्ट्रिय दुग्ध बिकास बोर्डलगायतका सम्वन्धित सरकारी निकायहरु लागिरहेको छ ।